οπερασιονισμός

Φιλοσοφική θεωρία που ταυτίζει τη σημασία μιας έννοιας με ένα σύνολο πράξεων (operations). O o., του οποίου μεγαλύτερος θεωρητικός είναι ο Αμερικανός φυσικός Μπρίντζμαν, έχει τις ιστορικές του ρίζες στον πραγματιστικό εμπειρισμό. Στόχος της πολεμικής του ο. είναι η θέση ότι οι έννοιες ανταποκρίνονται σε σκέψεις ή οντότητες που υπάρχουν μέσα στη συνείδηση. Ήδη ο Περς είχε αποδείξει πόσο δύσκολο είναι να διευκρινίσουμε τις έννοιες, ξεχωρίζοντας τες μεταξύ τους, μέσω της αναφοράς τους σε ένα προϋποτιθέμενο ψυχολογικό αντικείμενο που βρίσκεται μέσα στις έννοιες. Ήδη μια κριτική της ιδέας των εσωτερικών ψυχολογικών οντοτήτων είχε διατυπωθεί, στο χώρο της επιστημονικής ψυχολογίας, από τη θεωρία της συμπεριφοράς. Η θέση του ο. είναι ότι μια έννοια μπορεί να καθοριστεί και να διαχωριστεί από τις άλλες έννοιες μόνο με τις δυνατές να εκτελεστούν πράξεις με τις οποίες συνδέεται: μια έννοια μέτρου (για παράδειγμα, του μήκους) έχει σημασία μόνο αν μπορεί να δείχνει πράξεις μέτρησης που να είναι πραγματικά δυνατές, με τις οποίες μπορεί να καθοριστεί αυτή η μέτρηση. Με τον τρόπο αυτό θα έπρεπε να είναι δυνατή η αποδέσμευση της διευκρίνισης των εννοιών από τις καθαρά φραστικές αμφιβολίες, με το vα αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε για δύο διαφορετικές έννοιες δύο λέξεις που εκφράζουν την ίδια έννοια ή να θεωρούμε λαθεμένα σαν μια μόνη έννοια δύο έννοιες που χαρακτηρίζονται με τον ίδιο λεκτικό όρο. Κατά δεύτερο λόγο, ο ο. αποβλέπει στο να εξαλείψει, με το κριτήριο που προτείνει, όλες τις έννοιες που δεν έχουν σημασία και για τον λόγο αυτό δεν έχουν καμιά βάση. Η φιλοσοφική προϋπόθεση του ο. είναι ένας ριζοσπαστικός εμπειρισμός, που θεωρεί απαραίτητη τη δυνατότητα σύνδεσης κάθε έννοιας με ενέργειες εμπειρικά πραγματοποιήσιμες. Ο ο. ήταν αποτελεσματικό όπλο στην πολεμική κατά του ψυχολογισμού, η οποία στηρίχτηκε στην εμπειριστική άποψη. Παρόλα αυτά όμως, είναι αμφίβολο αν ο ο. προσφέρει επαρκές κριτήριο για τον καθορισμό της σημασίας μιας έννοιας γενικά. Η λογική, για παράδειγμα, ξέρει οντολογικούς δεσμούς που αποτελούν όρους αναφοράς των εννοιών και που, παρόλα αυτά, δεν μπαίνουν στο χώρο των πράξεων που μπορούν να δοκιμαστούν εμπειρικά.